Сынып сағаты: "Жасөспірімдер қылмысы" (құқықтық әңгіме-диалог)

Сынып сағаты
Тақырыбы: "жасөспірімдер қылмысы"
(құқықтық әңгіме-диалог)
"Адамның бостандығы сол сәттен басталады,
ол тұратын мемлекетте қашан,
қабылданған заңдар күшіне енеді".
К. Ясперс
Смарт мақсаты: оқушылардың құқықтық сауаттылығын, жасөспірімнің жеке басының азаматтық-патриоттық қасиеттерін тәрбиелеу.
Сынып сағатының барысы:
Сынып жетекшісі бұл фактілер туралы не айтады?
Статистикалық деректер бойынша, Қазақстанда панасыз балалар саны артып келеді. Ресми статистикаға сәйкес, мектеп жасындағы 16 мың бала мектепке мүлдем бармайды, жыл сайын 50 мың адам үйден қашады. Кәмелетке толмағандар есірткіні тұтынушылардың көпшілігін құрайды.
Дені сау балалардың саны жыл сайын азайып келеді. Мәселен, елдегі балалардың тек 32% - ы ғана сау деп танылған, 52 - сі функционалдық ауытқуларға ие, оның ішінде 16% - дан астамы-созылмалы аурулар.
Жыл сайын Қазақстанда балалар саны азайып келеді.
Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған және жетім балалар мекемелеріндегі балалардың саны жылына 4-6 мың адамға артып келеді.
Жетім балалардың жалпы саны 200 мың адамға жетті.
Ойланыңыз және өз пікіріңізді айтыңыз:
Жасөспірімдер қылмысының өсу себептері қандай?
Жасөспірімдердің қараусыздығы мен қылмысының өсуінде экономикалық немесе саяси себептер басым бола ма?

Әңгіме 1. "Жасөспірімдер қылмысын жеңудің жолдары қандай?"
Кәмелетке толмағандардың қылмыстары туралы істер әрдайым әлемнің барлық соттарында ерекше назарда болды. Осыған байланысты Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының 2000 жылғы 14 ақпандағы № 7 "кәмелетке толмағандардың қылмыстары туралы істер бойынша сот практикасы туралы"қаулысы бекітілді.
Соңғы жиырма жыл ішінде Қазақстанда халық арасында қылмыстың өсуі байқалып отыр, бұл, әрине, кәмелетке толмағандар қылмысының сандық өсуімен байланысты.
Балалар қылмысының көптеген зерттеушілері қазіргі уақытта кәмелетке толмағандар халықтың ең қылмыстық зардап шеккен санаттарының бірі деп тұжырымдайды. Қазақстанда кәмелетке толмағандардың қылмысы соңғы он жылда осы жас тобының жалпы саны өзгергеннен шамамен алты есе жылдам өсті.
Соңғы бес жылда жасөспірімдер жасаған қылмыстар саны 2% - ға, ал қылмыстарға қатысқан кәмелетке толмағандар саны 2,1% - ға өсті. Жоғары дәрежеде ұйымдастырылған қылмыстың сипаты сапалы түрде өзгерді. Топтық сипат бүгінде кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстың өзіндік ерекшеліктерінің бірі болып табылады. Соңғы жылдары топ құрамында қылмыс жасаған кәмелетке толмағандардың үлесі тұрақты түрде 70% - дан асады.
Жасөспірімдердің ересектермен бірге қылмыстық әрекетке көбірек қатысу үрдісі өте қауіпті. Криминологиялық зерттеулерге сәйкес, қылмыстардың үштен бір бөлігінен астамын жасөспірімдер ересектердің тікелей әсерінен жасайды. Көбінесе ересектер қылмыстық әрекетке 16-18 жас аралығындағы жастарды тартады, және көбінесе бұл адамдар бұрын сотталған. Жасөспірімдерді есірткі мен алкогольмен таныстыру қылмысқа қосымша себеп тудырады.
Қазіргі уақытта жасөспірімдер арасында ең көп таралған қылмыс ұрлық болып қала береді. Екінші орында тонау сияқты мүлікке қарсы ауыр қылмыс тұр. Жыл сайын осы бап бойынша 15 мыңнан астам жасөспірім сотталады.
Сот практикасы көрсеткендей, белгілі бір қылмыстар үшін сотталған жасөспірімдердің басым көпшілігі оларды алғаш рет жасаған. Алайда, бұрын арнайы мектептер мен арнайы мектептерге жіберілген кәмелетке толмағандардың саны айтарлықтай болып қала береді.профтех.училищелер жазасын өтеуден босатылып, қайтадан қылмыс жасады.
Статистика кәмелетке толмағандардың қылмысы "жасаруға"тұрақты тенденцияға ие екенін көрсетеді. Егер 1998 жылы әртүрлі қылмыстар үшін 14-15 жас аралығындағы 43 мың жасөспірім сотталған болса, 2000 жылы олардың саны шамамен 48 мыңды құрады, осыған байланысты 14 жасқа толмаған жас балалар мен қылмыстық жауапкершілікке тартылмайтын жасөспірімдер арасындағы қылмыс проблемасы ең өткір болып отыр.
Құқық бұзушылық жасаған кәмелетке толмағандардың жауапкершілігінің ерекшеліктері оларға қылмыстық немесе әкімшілік жаза ғана емес, сонымен бірге тәрбиелік Ықпал етудің мәжбүрлеу шаралары да қолданылуы мүмкін.
ҚР Парламентінің "кәмелетке толмағандардың қадағалаусыз және құқық бұзушылығының алдын алу жүйесінің негіздері туралы "жаңа заңына сәйкес кәмелетке толмағандарды уақытша оқшаулау орталықтары мен жабық үлгідегі арнайы оқу-тәрбие мекемелеріне орналастыру туралы материалдарды қарау міндеті соттарға жүктелген. Бұған дейін бұл міндеттерді ішкі істер органдары мен кәмелетке толмағандардың істері жөніндегі комиссиялар атқарды.
Заңның 15-бабының 4-тармағына сәйкес, ерекше тәрбие, оқыту жағдайларын қажет ететін және арнайы педагогикалық тәсілді талап ететін 11 жастан 18 жасқа дейінгі кәмелетке толмағандар жабық үлгідегі арнайы оқу-тәрбие мекемелеріне орналастырылуы мүмкін.
Ішкі істер органдарының кәмелетке толмаған адамды жабық үлгідегі мекемеге жіберу туралы мәселе қоюы үшін жасөспірімнің қоғамға қауіпті іс-әрекет жасауы және оның ерекше тәрбие жағдайларын қажет ететіндігі туралы қорытынды жасауы қажет. Кәмелетке толмағандарға қоғамдық қауіпті іс-әрекет жасау фактісі қылмыстық істі тоқтату немесе оны қозғаудан бас тарту туралы қаулымен расталады.
Заңның 27-бабының 3-тармағына сәйкес барлық материалдарды кәмелетке толмағандар, олардың ата-аналары немесе заңды өкілдері танысу үшін ұсынуы тиіс.
Заңның 8-бабының 2-тармағына сәйкес кәмелетке толмаған адам кәмелетке толмағандардың құқық бұзушылықтарының қадағалаусыз қалуының профилактикасы жүйесі органдары мен мекемелерінің қызметкерлері қабылдаған шешімдерге аталған жүйенің жоғары тұрған органдарына, сондай-ақ прокуратура органдары мен сотқа шағым жасауға құқылы.
Тапсырма: келесі сұрақтар туралы ойланыңыз және жауап беріңіз.
Қазақстандық заңнамадағы жаңа өзгерістер кәмелетке толмағандардың құқығына нұқсан келтірмейді ме?
Жасөспірімдер қылмысының өсуін жеңудің жолдары қандай?
1.
Әңгіме 2."Кәмелетке толмағандарды жазалау-бұл заңды немесе моральдық норма ма?"
Кәмелетке толмағандарды жазалау туралы жағдайды қарастырыңыз. Бұл жағдайда не басым - моральдық немесе құқықтық норма?
Жасы 14-15 жасқа толған кәмелетке толмағандар үшін бас бостандығынан айырудың ең жоғары мерзімдері алты жылды, ал одан үлкен (16-17 жас) кәмелетке толмағандар үшін - ҚР ҚК Ерекше бөлігінде айқындалған ең жоғары санкцияға қарамастан он жылды құрайды. Әрине, бас бостандығынан айырылған кәмелетке толмағандардың тым осалдығын ескере отырып, мұндай шешім адамгершілікке жатады.
Бүгінгі таңда кәмелетке толмаған адамды бас бостандығынан айыру адамның өзін түзету және қоғамның қауіпсіздігі үшін Төтенше, мәжбүрлі, өте қажет жазалау шарасы ретінде қарастырылуы керек екені анық. Бұл тұжырым ҚР ҚК 14-тарауының өзгертілген ережелерінде бекітілген: 14-15 жастағы жасөспірім алғаш жасаған онша ауыр емес және ауырлығы орташа қылмыс, ал 16-17 жастағы кәмелетке толмаған адам жасаған онша ауыр емес қылмыс үшін - бас бостандығынан айыру түріндегі жаза қолданылмайды.
Мұғалімдер, психологтар, заңгерлер бірінші рет сүрінетін жас жігіт онымен арнайы, жеке психологиялық-педагогикалық жұмыс арқылы сабақ алуы керек деп санайды. Сонымен бірге, бұл шешімді орындау үшін қосымша мамандар даярлау, кеңес беру орталықтарын немесе мақсаты кәмелетке толмағандарға түрлі проблемалар бойынша көмек көрсету болатын өзге де мекемелер мен ұйымдарды ұйымдастыру қажет. Оларға қалыптасқан жағдайды түсіну, біреумен адами қарым-қатынасты жолға қою, білім беруді жалғастыру мәселелерін шешу, жұмыс, уақытша тұрғын үй табу және, ақырында, заң шеңберінде болашақ өмір жоспарларын құру қажет.
Тапсырма: келесі сұрақтар туралы ойланыңыз және жауап беріңіз.
Бұл жалпы және арасындағы айырмашылық құқық нормалары мен мораль?
Құқық нормалары әрқашан моральдық ма?
Моральдық нормаларды сақтамағаны үшін қылмыстық жауапкершілікке тартуға бола ма?

"Жасөспірімдер қылмысы"
(құқықтық әңгіме-диалог)

Сынып сағатының мақсаты: оқушылардың құқықтық сауаттылығын, жасөспірімдердің жеке басының азаматтық-патриоттық қасиеттерін тәрбиелеу.

Әңгіме сынып жетекшісімен басталды, ол алдымен Қазақстандағы көше балаларының саны артып келе жатқанын дәлелдейтін статистикалық мәліметтерге тоқталды. Ресми статистикаға сәйкес, мектеп жасындағы 16 мың бала мектепке мүлдем бармайды, жыл сайын 50 мың адам үйден қашады. Кәмелетке толмағандар есірткіні тұтынушылардың көпшілігін құрайды. Ата-анасының қамқорлығынсыз қалған және жетім балалар мекемелеріндегі балалардың саны жылына 4-6 мың адамға артып келеді.
Жетім балалардың жалпы саны 200 мың адамға жетті. Сондықтан балалар қылмысының өсуі өсуде. Балалар қылмысының көптеген зерттеушілері қазіргі уақытта кәмелетке толмағандар халықтың ең қылмыстық зардап шеккен санаттарының бірі деп тұжырымдайды. Қазақстанда кәмелетке толмағандардың қылмысы соңғы он жылда осы жас тобының жалпы саны өзгергеннен шамамен алты есе жылдам өсті.
Бұл әңгіме оқушыларға қатты әсер етті. Сынып сағатының соңында балалар жағдайды талқылады.
Рефлексия. Мұндай әңгімелер оқушыларды тәрбиелеуде маңызды рөл атқарады. Жол бойында балалар құқықтық сауаттылыққа, азаматтық-патриоттық жеке қасиеттерге тәрбиеленеді. Мұндай әңгімелер жасөспірімдердің дамуы мен тәрбиесіне жағымды әсер етеді деп санаймын. Әңгіме қолайлы жағдайда өтті, онда балалардың әрқайсысы сынып жетекшісінің қысымынсыз өз көзқарасын білдірді, құқықтық әңгіме басында қойылған мақсаттарға қол жеткізілді.